Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa szacuje, że na świecie co roku około jedna trzecia wyprodukowanej dla ludzi żywności zostaje zniszczona lub zmarnowana. Czy możemy coś z tym zrobić?
Problem marnotrawstwa żywności jest powszechny i cały czas towarzyszy rozwojowi gospodarczemu, w szczególności w krajach wysoko rozwiniętych. Dochodzi do tego na każdym etapie cyklu życia produktu – podczas produkcji rolnej, przechowywania plonów po zbiorach, przetwarzania, dystrybucji i konsumpcji. W krajach europejskich gospodarstwa domowe powodują blisko połowę lub nawet ponad połowę odpadów żywnościowych. Najczęściej wyrzucane produkty to pieczywo, owoce, wędliny, warzywa i jogurty.
Przyczyny
W krajach bogatych ważną przyczyną marnotrawstwa jest zła organizacja dystrybucji żywności, czyli uszkodzenia powstałe podczas transportu, przechowywanie produktów w nieodpowiednich warunkach lub zamawianie zbyt dużej ilości towaru, który później nie zostaje sprzedany, ulega zepsuciu i jest wycofywany ze sprzedaży.
Nie mniej istotny wpływ na straty żywności mają zachowania konsumentów – kupowanie nadmiernej ilości produktów spożywczych, przygotowywanie zbyt obfitych posiłków, niewłaściwe przechowywanie lub przekraczanie terminu przydatności do spożycia. Zostają nam niezjedzone resztki lub kupione w nadmiarze jedzenie psuje się i przez to nie nadaje do spożycia. Znaczenie mają też zróżnicowane preferencje smakowe i nawyki żywieniowe członków gospodarstwa domowego (zwłaszcza dzieci), co zwiększa liczbę otwartych opakowań w lodówce i przygotowywanych potraw.
Kolejny problem to nieodróżnianie informacji „należy spożyć do” (termin przydatności do spożycia) od zalecenia „najlepiej spożyć przed” (data minimalnej trwałości) znajdujących się na opakowaniach produktów. Termin przydatności do spożycia oznacza, że do tego dnia produkt przechowywany w odpowiednich warunkach zachowa swoje właściwości organoleptyczne i trwałość mikrobiologiczną. Po upływie tej daty, według prawa, środek spożywczy uznaje się za niebezpieczny i nie należy go spożywać. Odnosi się to do produktów, które szybko się psują (nabiał, jaja, mięso, świeże ryby, soki niepasteryzowane, pakowane sałaty, kiełki, dania garmażeryjne itp.).
Data minimalnej trwałości wskazuje zaś datę, do której producent gwarantuje, że produkt zachowa świeżość i nie zepsuje się, a po jej przekroczeniu nie bierze odpowiedzialności za ewentualne pogorszenie jakości. Wtedy produkt nadal nadaje się do spożycia, a jedynie jego kolor, smak lub konsystencja mogą ulec zmianie, co nie wpływa na bezpieczeństwo żywności. Dotyczy to głównie artykułów suchych i trwałych (makarony, kasze, ryż, kawa, herbata, przyprawy itp.). Warto nauczyć się odróżniać wyżej opisane sformułowania, by nie marnować żywności, ale też nie ryzykować swojego zdrowia i życia, decydując się na konsumpcje produktów, które nie nadają się do spożycia.
Skutki
Wzrost popytu na żywność głównie spowodowany rosnącą liczbą ludności potęguje marnotrawstwo produktów nadających się do spożycia. Sprzyja to nadmiernej eksploatacji wyczerpywalnych zasobów naturalnych (m.in. wody i paliw kopalnych), większej emisji gazów cieplarnianych, a przez to zwiększeniu światowego ekologicznego śladu węglowego. Ponadto marnowanie żywności, przyczyniając się do degradacji środowiska, wpływa na zmniejszenie różnorodności biologicznej. Wiąże się także z wysokimi kosztami ekonomicznymi zarówno na poziomie gospodarstwa domowego, jak i globalnej gospodarki. FAO sugeruje, że ograniczenie ilości żywności ulegającej zniszczeniu lub zmarnowaniu byłoby przynajmniej częściowym rozwiązaniem tych problemów, ponieważ ograniczyłoby presję wywieraną na środowisko, pozwoliło na dostarczenie żywności potrzebującym oraz zmniejszyło potrzebę zwiększania produkcji żywności w celu wyeliminowania głodu na świecie.
Zapobieganie
Jednym z praktycznych rozwiązań ograniczenia marnotrawienia żywności mogłoby być zwiększanie wiedzy konsumentów na temat sposobów przygotowywania oraz przechowywania owoców i warzyw. Wskazane jest też planowanie zakupów żywności w oparciu o jej zapasy w gospodarstwie domowym, dzięki czemu konsumenci mogą ograniczyć marnowanie żywności z powodu nadmiernych zakupów. Nakładając sobie posiłek na talerz, warto dostosowywać wielkość porcji do poziomu sytości, aby nie wytwarzać niepotrzebnych odpadów. Można też samodzielnie utrwalać niektóre rodzaje owoców i warzyw poprzez zamrożenie lub pasteryzację. Innym sposobem jest podawanie niezjedzonej żywności zwierzętom (jeśli się dla nich nadaje) czy kompostowanie.
Potrzebne są także zmiany systemowe, m.in. w zakresie ujednolicenia sposobów oznaczania dat na opakowaniach produktów spożywczych. To pomoże zmniejszać dezorientację konsumentów i dzięki temu unikać strat żywności. Kolejne dobre praktyki to sprzedaż niedoskonałych warzyw i owoców w sklepach detalicznych, ułatwienie przekazywania darowizn żywności, tworzenie konsumenckich kampanii edukacyjnych na temat marnowania żywności, aż wreszcie opodatkowanie marnowania żywności.
Niedawno opracowano też kilka nowatorskich technologii, aby pomóc konsumentom określić, czy żywność jest bezpieczna do spożycia. To m.in. inteligentne opakowania monitorujące stan produktu żywnościowego i aplikacje mobilne do kontrolowania terminów ważności i daty otwarcia produktów w lodówce.
Praktyczne wskazówki ograniczania strat żywności
• Planuj posiłki z wyprzedzeniem, np. na tydzień.
• Regularnie przeglądaj zawartość lodówki i szafek.
• Przed wyjściem do sklepu zawsze rób dokładną listę zakupów i staraj się nie kupować niczego dodatkowego.
• Nie chodź na zakupy głodny(-a), aby nie kupować za dużo jedzenia.
• Korzystaj z małych koszyków zakupowych zamiast wielkich wózków. Nawet mała ilość towarów da optyczne wrażenie, że kupiliśmy dużo.
• Kupuj dokładnie tyle produktów, ile zamierzasz zużyć (zwłaszcza tych o krótkim terminie przydatności do spożycia).
• Odwiedzaj w marketach półki z produktami o krótkiej dacie ważności.
• Uważaj na promocje! Zanim skorzystasz z okazji, zastanów się, czy na pewno potrzebujesz tego produktu i czy wykorzystasz go w całości.
• Opieraj swoją dietę na produktach roślinnych nieprzetworzonych takich jak warzywa i owoce niepakowane w folię.
• Pamiętaj, że żywność możesz pasteryzować, mrozić lub suszyć.
• Jeśli nie wykorzystasz od razu całego opakowania, zabezpiecz pozostałą część jedzenia. Zupę lub danie jednogarnkowe możesz zagotować i zamknąć w słoiku, a większość dań garmażeryjnych zamrozić.
• Sprawdzaj daty przydatności do spożycia i odpowiednio układaj produkty w lodówce oraz szafkach – do przodu te o najkrótszej dacie ważności.
• Nie wyrzucaj produktów, które przekroczyły datę minimalnej trwałości („najlepiej spożyć przed…”), jednak nie wykazują oznak zepsucia.
• Kupuj pojedyncze sztuki owoców i warzyw (np. bananów), aby uchronić je przed wyrzuceniem przez pracowników sklepów.
• Dziel się nadmiarem jedzenia z rodziną, sąsiadami i osobami potrzebującymi. Możesz też oddać je do jadłodzielni.
• Korzystaj z aplikacji do ratowania żywności (np. Foodsi, Too Good To Go, Finebite).
Zadania dla bardziej ambitnych
• Wyrób nawyk chodzenia do sklepu z materiałową torbą wielorazowego użytku zamiast kupowania plastikowych reklamówek.
• Korzystaj z wielorazowych woreczków z lnu lub bawełny zamiast plastikowych torebek na warzywa i.
• Kupuj przede wszystkim produkty lokalne i sezonowe.
• W miarę możliwości kupuj żywność od lokalnych producentów.
• Kupuj ekologiczne warzywa i owoce lub przynajmniej niektóre z nich (np. cytrusy, banany). Wybieraj te oznaczone laserową pieczątką lub w workach z naturalnych materiałów, niepakowane w folię.
• Jeśli używasz danych produktów w dużych ilościach, kupuj je w większych opakowaniach. Dzięki temu wyrzucisz mniej plastiku, a przy okazji zapłacisz mniej za kilogram towaru.
• Wybieraj produkty na wagę, bez opakowań lub w tych bardziej przyjaznych środowisku (z materiałów biodegradowalnych, szkła, papieru itd.).
• Kupując w restauracjach czy cukierniach produkty na wynos, proś o zapakowanie ich do własnego wielorazowego pojemnika lub słoika.
• Zamiast papierowych ręczników kupuj ściereczki wielorazowego użytku lub wykorzystuj pocięte stare ubrania.
• Przekonaj się do picia kranówki. Możesz używać dzbanków i wygodnych butelek z filtrem lub zainwestować w filtr kranowy, dzięki czemu wyraźnie ograniczysz ilość zużytego plastiku, a także wydanych pieniędzy.
• Jeśli to możliwe, przedmioty codziennego (ubrania, buty, biżuteria książki, meble, dodatki do domu, sprzęt RTV/AGD itp.) kupuj z drugiej ręki.
• Ogranicz zakupy przez internet – każde zamówienie wiąże się z dodatkowymi opakowaniami koniecznymi do wysyłki.
- Tekst: Sandra Marciniak
- Tekst ukazał się w numerze 6/2023 Magazynu VEGE