Ciągłe zmęczenie, stres, poczucie winy, a przede wszystkim wstyd, który powstrzymuje przed szukaniem pomocy. Takie uczucia towarzyszą osobom zmagającym się z zespołem jedzenia nocnego.
Zespół jedzenia nocnego (NES – Night Eating Syndrome) jest zaburzeniem z pogranicza zaburzeń snu i zaburzeń odżywiania, jednak nie został wyszczególniony jako odrębne zaburzenie psychiczne. Zespół jedzenia nocnego różni się od zaburzeń odżywiania i tych związanych ze snem tym, że zmagające się z nim osoby spożywają posiłki świadomie, nie lunatykując i pamiętając o epizodzie kolejnego dnia.
Z zespołem jedzenia nocnego może zmagać się aż 10 proc. osób otyłych, ale problem może dotyczyć także ludzi, których masa ciała jest w normie. Podobnie jak inne zaburzenia związane z jedzeniem, NES dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety.
NES może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych takich jak otyłość, cukrzyca typu II, wysoki poziom cholesterolu, nadciśnienie tętnicze oraz problemy żołądkowo-jelitowe, dlatego nie można go lekceważyć.
Objawy
Aby móc stwierdzić NES, pacjent powinien wykazywać następujące objawy: bezsenność i zaburzenia snu (problemy z zaśnięciem lub sen przerywany) minimum trzy razy w tygodniu, trudne do opanowania, a wręcz niemożliwe nadmierne wieczorne łaknienie (przynajmniej 25 proc. pokarmu spożywa po wieczornym posiłku – najczęściej po godz. 19), niechęć do spożywania posiłków rano lub pomijanie śniadania przynajmniej cztery razy w tygodniu, silna potrzeba jedzenia między kolacją a snem lub w ciągu nocy, przekonanie o konieczności spożycia posiłku, aby móc zasnąć, wielokrotne wstawanie w nocy po to, aby zjeść, a także obniżenie nastroju w godzinach wieczornych.
Wymienione zaburzenia nie mogą być następstwem chorób, stosowanych leków, uzależnień lub innych zaburzeń psychicznych.
W trakcie jedzenia nocnego pacjent zachowuje świadomość – pamięta o tym, co robił i przypomina sobie epizody objadania. Osoby zmagające się z NES opisują spożywanie nocnych posiłków jako niezwiązane z uczuciem przyjemności, tylko przymusowe i niepohamowane.
Towarzyszy im także poczucie wstydu. Napady objadania nocnego często są również sposobem na radzenie sobie z trudnymi emocjami. Pacjenci zazwyczaj spożywają w nocy produkty bogate w tłuszcze i węglowodany – często takie, których odmawiali sobie w ciągu dnia. Ponadto osoby z diagnozą NES wykazują nadmierne rozdrażnienie i problemy z koncentracją, co może się wiązać z niedostatecznym wypoczynkiem w nocy ze względu na zaburzenia snu.
Przyczyny
Etiologia NES nie są jednoznaczna, jednak badania wskazują na wpływ obciążenia genetycznego. Do czynników rozwoju zaburzenia należą również otyłość, zespół niespokojnych nóg, obturacyjny bezdech senny, zespół okresowych ruchów kończyn, a także objawy występujące po odstawieniu alkoholu, kawy, papierosów lub opiatów. Również stres może sprzyjać pojawieniu się nocnego jedzenia. Do czynników środowiskowych można natomiast zaliczyć zbyt restrykcyjne, niepełnowartościowe diety, nieregularny rytm snu i brak aktywności fizycznej.
Warto zwrócić uwagę na serotoninę. U osób z NES obserwuje się obniżenie poziomu tego neuroprzekaźnika w ciągu doby. Podczas napadów objadania pacjenci bardzo często sięgają po produkty będące źródłem węglowodanów, co ma na celu podniesienie stężenia serotoniny, a co za tym idzie – poprawę nastroju. W leczeniu zaburzenia mogą okazać się skuteczne leki przeciwdepresyjne (np. SSRI). Pacjenci z NES wykazują też niższe stężenie leptyny – hormonu odpowiedzialnego za obniżanie łaknienia i pełnienie funkcji utrzymania snu oraz melatoniny wydzielanej w nocy, zarówno u osób otyłych, jak i z prawidłową masą ciała. To ostatnie bywa przyczyną nocnych przebudzeń, dlatego suplementacja melatoniną może wspomagać leczenie farmakologiczne.
Duży wpływ na powstawanie i przebieg zespołu jedzenia nocnego ma kondycja psychiczna. Niektórzy badacze uważają, że jedzenie może wypełniać uczucie pustki u osób zmagających się z zaburzeniem. Pacjenci często borykają się z przewlekłym stresem, zmęczeniem, poczuciem winy i wstydu, wykazują zaburzenia lękowe i depresyjne. Z tego powodu poza farmakoterapią ważny jest także odpowiedni styl życia. Higiena snu, masa ciała utrzymywana w normie, aktywność fizyczna, rozważenie terapii i zastosowanie technik relaksacji mogą okazać się bardzo skuteczne w walce z napadami objadania w nocy.
Diagnoza i leczenie
Diagnoza NES wymaga konsultacji z lekarzem psychiatrą. Literatura opisuje przypadki rozwinięcia się zaburzenia po zastosowaniu leczenia bezsenności lekami z grupy benzodiazepin. Stosowanie wyłącznie leków nasennych może okazać się nieskuteczne lub jak w przypadku wyżej wspomnianych benzodiazepin – nasilić nocne napady objadania. Dlatego ważne, by lekarz postawił trafną diagnozę, a następnie wprowadził odpowiednią farmakoterapię, wspomaganą psychoterapią i zbilansowaną dietą ułożoną przez dietetyka.
Należy pamiętać, że nie każdy przypadek spożywania posiłków późnym wieczorem czy w nocy będzie diagnozowany jako NES. Nocne jedzenie może być wynikiem niektórych zaburzeń somatycznych, np. przy refluksie żołądkowo-przełykowym późny posiłek zmniejsza dolegliwości bólowe. Także osoby z cukrzycą mogą jeść w nocy, by zapobiegać nadmiernemu spadkowi glukozy we krwi. Zdarza się, że osoby z bulimią czy zespołem kompulsywnego objadania wykazują napady objadania w godzinach późnowieczornych. Nie można zapominać o odpowiednim żywieniu dzieci i kształtowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych przez rodziców, ponieważ zmniejszy to ryzyko powstawania nieprawidłowych wzorców, które mogą prowadzić do zaburzeń odżywiania.
Praktyczne porady od dietetyka
- W ciągu dnia spożywaj różnorodne posiłki – staraj się nie jeść bezwartościowych przekąsek, tylko komponować swoje posiłki z produktów bogatych w białko, węglowodany, tłuszcze i błonnik.
- Wybieraj pełnoziarniste produkty zbożowe – do każdego wytrawnego posiłku dodawaj warzywa, natomiast do posiłków na słodko – surowe owoce. To źródła składników mineralnych, witamin i błonnika, pozwalającego zachować sytość na dłużej.
- Ogranicz tłuszcze zwierzęce – zamiast tego wybieraj orzechy, oleje roślinne i awokado.
- Unikaj alkoholu, ogranicz spożycie soli i cukru.
- Planuj posiłki – jedzenie pod wpływem silnego głodu może prowadzić do podejmowania nieracjonalnych wyborów żywieniowych.
- Staraj się jeść w spokoju – unikaj rozproszenia urządzeniami elektronicznymi i dbaj o wyciszenie wieczorem. Włącz w telefonie redukcję światła niebieskiego, przyciemnij w całym pomieszczeniu światła, gdy idziesz w nocy do toalety, nie zapalaj świateł głównych, zadbaj o odpowiednią temperaturę pomieszczenia, w którym śpisz.
- Spożywaj posiłki regularnie – staraj się jeść każdy posiłek codziennie o tej samej godzinie.
- Nie pomijaj żadnego posiłku. Nawet w przypadku braku apetytu po przebudzeniu staraj się zjeść małe objętościowo śniadanie zgodne z Twoimi preferencjami smakowymi. Także w ciągu dnia nie zapominaj o żadnym posiłku.
- Zadbaj o to, aby posiłek przed snem powinien być pełnowartościowy i dostarczał m.in. tryptofanu transportowanego do ośrodkowego układu nerwowego i jego konwersję do serotoniny, co ułatwi prawidłowy przebieg snu.
- Spożywaj odpowiednią ilość wody małymi porcjami w ciągu dnia – odwodnienie może zwiększać apetyt.
- Nie wprowadzaj restrykcyjnych diet – nadmierne ograniczanie kalorii w ciągu dnia zwiększa apetyt wieczorem i w nocy.
- Włącz do swojej rutyny umiarkowaną aktywność fizyczną – zbyt obciążający trening w późnych godzinach może powodować problemy ze snem. Możesz za to wybrać ćwiczenia we wcześniejszych godzinach lub zdecydować się na spacer albo wieczorną jogę.
- Jeśli występują u Ciebie niepokojące objawy, prowadź dzienniczek żywienia i emocji. To może być pomocne dla lekarza i dietetyka w postawieniu diagnozy i prowadzeniu leczenia. Zapisuj spożyte posiłki oraz emocje, jakie towarzyszą Ci w ciągu dnia. Zapisuj też liczbę nocnych przebudzeń.
- Zadbaj o kondycję psychiczną – włącz do planu dnia świadome oddychanie i medytację, rozważ zapisanie na psychoterapię.
- Po przeanalizowaniu swojego jadłospisu rozważ suplementację magnezem, witaminami z grupy B i kwasami omega-3. Wprowadź suplementację witaminą D po zrobieniu badania sprawdzającego jej stężenie we krwi. Te składniki wspomagają prawidłową pracę układu nerwowego.
- Tekst: Natalia Gołyska (Viva! Zdrowie)
- Tekst ukazał się w numerze 9/2022 Magazynu VEGE
[/wcr]