Osłabienie, niedobory składników pokarmowych, utrata lub wzrost masy ciała, nadwrażliwość na niektóre pokarmy to tylko kilka objawów zespołu jelita drażliwego, z którym zmaga się coraz więcej osób.
Zespół jelita drażliwego (IBS – Irritable Bowel Syndrome) to obecnie jedna z najczęściej stawianych diagnoz na świecie. Dotyka aż do 23 proc. populacji. IBS to zaburzenie czynnościowe jelit, które charakteryzuje się dyskomfortem odczuwanym w jamie brzusznej. Mogą występować bóle (w obrębie całej jamy brzusznej) oraz zmiana rytmu wypróżnień (biegunki, zaparcia). Mianem dyskomfortu określa się ogólne występowanie gazów, przelewania w jamie brzusznej, wzdęcia i inne objawy odbierane negatywnie przez pacjentów.
Winowajcy
IBS różni się w zależności od danego przypadku pacjenta, jednak można wyróżnić kilka objawów występujących najczęściej: ulga po wypróżnieniu, uczucie niepełnego wypróżnienia, przelewania (określane często przez pacjentów jako bulgotanie) w jamie brzusznej, wzdęcia, gazy, bóle w obrębie całej jamy brzusznej i biegunki w sytuacjach stresowych.
Przyczyny zespołu jelita drażliwego nie są jednoznaczne, jednak uważa się, że należą do nich zaburzenia w składzie mikrobioty jelitowej. Ponadto wskazuje się także na zaburzenia w ruchach perystaltycznych jelit, czynniki infekcyjne, hormonalne i psychogenne. Do głównych przyczyn można również zaliczyć niewłaściwe nawyki żywieniowe i nietolerancje pokarmowe.
Jelita powiązane są z układem odpornościowym i nerwowym, stąd stwierdzenie, że to „drugi mózg”. Silnie oddziałuje na nie stres, który sprzyja zaburzeniom motoryki przewodu pokarmowego. Nie tylko powoduje zaburzenia w jego pracy, ale też utrudnia leczenie. Przewlekły stres prowadzi również do zaburzeń równowagi mikrobioty jelitowej. Z drugiej strony dolegliwości ze strony układu pokarmowego mogą wpływać na gorsze samopoczucie chorych. U osób cierpiących na zespół jelita drażliwego dość często występują lęki i depresja. W niektórych przypadkach trudno jest ustalić, czy to zaburzenia psychiczne wywołały problemy żołądkowo-jelitowe, czy może złe samopoczucie jest efektem dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Bez względu na to, co jest przyczyną, a co skutkiem, zaleca się wsparcie leczenia psychoterapią. Najlepsze efekty u większości pacjentów z IBS przynosi terapia poznawczo-behawioralna.
Niełatwa diagnostyka
Nie ma badania, które wskazałoby jednoznacznie IBS. Diagnostyka zespołu jelita drażliwego polega na wykluczeniu innych jednostek chorobowych. Niektóre z nich mogą jednak występować równocześnie z IBS – pacjent może mieć celiakię czy niedoczynność tarczycy i zespół jelita drażliwego, a inne problemy zdrowotne mogą być bezpośrednią przyczyną tego ostatniego.
Badania, które należy wykonać, aby wykluczyć inne przyczyny dolegliwości żołądkowo-jelitowych lub znaleźć przyczynę IBS, to testy na alergie i nietolerancje pokarmowe (panel IgE, enzym DAO), diagnostyka celiakii, kalprotektyna, USG jamy brzusznej, TSH (biegunki i zaparcia bywają objawem niedoczynności i nadczynności tarczycy), profil wątrobowy i trzustkowy, żelazo i ferrytyna, białko CRP, test oddechowy pod kątem zaburzeń wchłaniania fruktozy oraz pod kątem SIBO, kortyzol, badanie kału na obecność pasożytów, grzybów i bakterii, badania ginekologiczne (wykluczenie m.in. endometriozy) oraz rozważenie gastroskopii i kolonoskopii.
Na ratunek
Niezależnie od przyczyny i sposobu leczenia dla wszystkich pacjentów ważne jest postępowanie żywieniowe wymagające eliminacji pokarmów, które pogarszają stan i samopoczucie pacjenta. Pomocne będzie prowadzenie dzienniczka żywieniowego, w którym pacjent zapisuje spożyte pokarmy i dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
Warto też włączyć aktywność fizyczną. Ćwiczenia regulują ruchy perystaltyczne jelit, wspomagają odprowadzanie gazów, zmniejszają wzdęcia oraz wpływają pozytywnie na skład mikrobioty jelitowej.
Pomocna bywa farmakoterapia. W przeszłości pacjenci z IBS byli leczeni przez podawanie leków ukierunkowanych na indywidualne objawy takie jak wzdęcia, bóle brzucha, biegunka i zaparcia, jednak nowsze leki zaczynają koncentrować się na profilaktyce objawów, a nie tylko ich zwalczeniu. Koniecznie trzeba ustalić najlepszą drogę postępowania farmakologicznego z lekarzem. Stosowanie na własną rękę leków przeczyszczających lub przeciwbiegunkowych jest niebezpieczne.
Suplementacja powinna być dobrana indywidualnie na podstawie wyników badań diagnostycznych i uwzględnić probiotykoterapię. Probiotyki to niezwykle ważny suplement diety stosowany w przebiegu leczenia zespołu jelita drażliwego, ponieważ większość pacjentów wykazuje nieprawidłowości w składzie mikrobioty jelitowej.
U osób z silnymi wzdęciami należy unikać probiotyków wieloszczepowych oraz zawierających dużą ilość pałeczek rodzaju Lactobacillus, które mogą nasilać dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Badania dowiodły korzystne działanie probiotyków zawierających bakterie gatunku Saccharomyces boulardii oraz Bifidobacterium lactis. Także Lactobacillus acidophilus i Lactobacillus plantarum udowodniły w badaniach korzystny wpływ na organizm pacjentów z IBS, jednak jak wcześniej wspomniano, w przypadku pacjentów z silnymi wzdęciami powodowały nasilenie objawów. W badaniach pacjenci wykazywali poprawę już po 30 dniach stosowania probiotyków, jednak taka terapia powinna trwać znacznie dłużej.
Pozostała suplementacja opiera się na indywidualnie dobranych preparatach. Pacjenci z zaburzeniami w obrębie przewodu pokarmowego często mają niedobory witaminy B12 i żelaza. Czasem występują też niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K).
Dobrze sprawdza się także suplementacja magnezem i witaminą D ze względu na ich udział we wspieraniu funkcjonowania układu nerwowego. Pozytywne działanie wykazuje suplementacja kwasem masłowym.
Aktualnie najlepiej udokumentowaną w badaniach dietą przynoszącą pozytywne efekty u pacjentów z IBS jest dieta low FODMAP, która polega na eliminacji produktów bogatych w różne rodzaje cukrów szybko ulegających fermentacji i nieprawidłowo wchłanianych w jelicie cienkim.
Najważniejszą zasadą diety jest obserwacja własnego organizmu. Zdarza się, że produkt z listy składników zabronionych nie wywołuje dolegliwości ze strony układu pokarmowego, a teoretycznie dozwolony je nasili.
Mimo że zespół jelita drażliwego nie grozi zdrowiu i życiu, może znacząco pogarszać jego jakość. Niestety to zaburzenie bardzo rzadko ustępuje samoistnie, dlatego tak ważne jest odpowiednie leczenie. Diety low FODMAP nie można przerwać po krótkim czasie stosowania ani robić od niej odstępstw, a przepisane leki należy zażywać regularnie.
Zalecenia żywieniowe
Odpowiednie nawadnianie – woda niegazowana, nie w trakcie spożywania posiłków (ok. 2 l dziennie)
Regularne spożywanie małych posiłków
Wybieranie produktów wysokiej jakości, unikanie żywności przetworzonej
Unikanie produktów wzdymających
Ograniczenie kawy i mocnej herbaty (nasilają kurczliwość jelita)
Dokładne przeżuwanie pokarmu
Unikanie napojów gazowanych
Rezygnacja z gumy do żucia
Ograniczenie cukru w diecie
Unikanie posiłków ciężkostrawnych
Rezygnacja z alkoholu
- Tekst: Natalia Gołyska
- Tekst ukazał się w numerze 3/2022 Magazyni VEGE