Dźwięk też wpływa na postrzeganie krajobrazu. Na czym polega ekologia dźwiękowa?
Potrzeba słyszenia dźwięków zaliczanych do pięknych, harmonijnych, niezakłócanych przez dźwięki cywilizacyjne jest dla człowieka niezwykle ważna. Hałas jest szkodliwy dla słuchu, wywiera również ujemny wpływ na cały ludzki organizm, m.in. system nerwowy czy układ krwionośny. Szkodliwość hałasu zależy od jego natężenia i widma częstotliwości, charakteru zmian w czasie, zawartości składowych niesłyszalnych ultra i infradźwięków, długotrwałości działania i możności wypoczynku po nadmiernym wystawieniu na dźwięki. Z fizycznego punktu widzenia można rozróżnić hałasy ciągłe, o nieznacznych zmianach natężenia i widma częstotliwości ? szmery, szumy, oraz hałasy impulsowe, których natężenie w przebiegu czasowym rozpada się na impulsy. Granicznym przypadkiem jest pojedynczy impuls ? huk lub trzask. W zależności od miejsca występowania i źródeł hałasu rozróżnia się hałasy przemysłowe, komunikacyjno-komunalne i mieszkaniowe. Do wzmożenia hałasu przyczynia się również telewizja, radio, głośniki publiczne.
- Eko-akustycznie
Ekologia akustyczna to prężnie rozwijający się w ostatnim czasie kierunek badawczy. Jej celem jest dokumentacja i kontemplacja ciekawych pejzaży akustycznych, badanie roli dźwięków przyrody w ludzkiej kulturze i projektowanie unikalnych środowisk akustycznych oraz ochrona przed hałasem. Rozwój tego kierunku został zapoczątkowany przez R.M. Shafera wraz z grupą badawczą World Soundscape Project na początku lat 70. XX w. Po raz pierwszy użyli oni terminu krajobrazu dźwiękowego, który zdefiniowali jako ogólną kompozycję muzyczną, w kategoriach środowiska dźwiękowego wraz z jego kontekstem percepcyjnym, jak i historyczno- społecznym.
Współcześnie krajobrazy dźwiękowe znajdują się w stanie zanieczyszczenia hałasem. Nie słuchamy uważnie i lekceważymy skażenia akustyczne. Tymczasem przyroda i jej dźwięki od dawna stanowiły element sprzyjający rozluźnieniu, odprężeniu i wprowadzania człowieka w stan głębokiego relaksu. Podejście sonorystyczne i idea ekologii akustycznej kładą szczególny nacisk na warstwę brzmieniową, prowokując doszukiwania się potencjalnych wartości muzycznych w szmerach wiatru, szumie wodospadu, czy trzasku gałęzi czyli dźwiękach natury, które nie tylko sprzyjają kontemplacji, ale niosą także za sobą wartości informacyjne, edukacyjne i poznawcze. Ważne jest nie tylko samo brzmienie, ale także na źródło, z którego pochodzą dźwięki, oraz kontekst, w jakim są wydobywane.
- Nie tylko widok
Nie jest tajemnicą, że sfera wizualna całkowicie zdominowała myślenie o wartości krajobrazu i odbiorze miejsca. Największym problemem w przypadku dźwięku jest właśnie strącanie go na dalszy plan podczas etapu planowania i projektowania. Aspekty wizualne, kompozycja założeń, forma, kolorystyka są stawiane na pierwszym miejscu ? powstają obiekty, które cieszą oko. W dużej mierze okazuje się, że z powodu złych warunków akustycznych percepcja miejsca oraz chęć jego użytkowania drastycznie spada. Doskonałe formy nie robią już takiego wrażenia, nie wydają się tak atrakcyjne jak na początku, wypielęgnowana roślinność staje się niezauważalna, kiedy dokoła słychać pędzące samochody, klaksony ? hałasy, które drażnią i rozpraszają, psując pozorny ład. Istnieje jednak, wiele sposobów, którymi można wzbogacać przestrzeń publiczną o element akustyczny i poprawić krajobraz dźwiękowy miejsca. Jednym z nich jest stosowanie popularnych w ostatnim czasie ekranów dźwiękochłonnych w wersji bogatej ? porośniętych ekspansywnymi pnączami dodatkowo tłumiącymi hałas. Stosowanie roślinności izolacyjnej w postaci gęstych szpalerów drzew liściastych wzdłuż ruchliwych ulic sprzyja szerzeniu idei ekologii akustycznej. Czasem jednak dla poprawy sonosfery i odwrócenia uwagi od dźwięków cywilizacyjnych wystarcza wprowadzenie do przestrzeni miejskich fontanny, kaskady czy roślin, które same łatwo produkują dźwięki, np. łanów szumiących traw.
- W poszukiwaniu ciszy
W miastach, gdzie głównym dźwiękiem jest hałas, poszukiwanie przestrzeni kojących, wyizolowanych z akustycznej agresji, jest niezwykle istotne dla komfortu mieszkańców. Właśnie ta wartość, poprawa klimatu akustycznego, może okazać się czynnikiem decydującym o wyborze miejsca spędzania wolnego czasu. Istnieje zatem widoczna potrzeba tworzenia przestrzeni publicznych, w których główną rolę odgrywałaby akustyka. Poprzez kształtowanie świadomości dźwiękowej, której początkiem mogą być dobrze zaprojektowane miejskie przestrzenie publiczne, mogące stać się miejscami wyciszenia i odpoczynku od dźwięków cywilizacji, można uwrażliwiać ludzi na ciszę i dźwięki harmonijne.
- Mapy klimatu akustycznego
Już teraz opracowywane są dokumenty, na podstawie których możliwa jest identyfikacja miejsc ?zanieczyszczonych? hałasem. Mapami akustycznymi stanowiącymi wyjściową dla opracowywania planów ochrony przed hałasem może poszczycić się Warszawa, Kraków, Gdańsk, Wrocław i inne polskie miasta. To może prowadzić do coraz większego zainteresowania klimatem akustycznym w aspekcie projektowania krajobrazu miejskiego, dając dokumentację ukazującą miejsca strategiczne, w których powinien zostać uwzględniony
aspekt dźwiękowy. Oprócz działu V ustawy o ochronie przed hałasem, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego opracowywane dla poszczególnych gmin przedstawia w swoich fragmentach wskaźniki i dopuszczalne poziomy dźwięku w środowisku, oceny i monitoring stanu klimatu akustycznego oraz ogólne wytyczne do mapy akustycznej. Dane te mogą posłużyć do walki z zanieczyszczeniami miejskiej sonosfery i działań służącym jej poprawie.
Autor: mgr. inż. Nina Klejnowska
Architekt krajobrazu, projektantka ogrodów, miłośniczka przyrody ożywionej i nieożywionej. Współwłaścicielka pracowni architektury krajobrazu “Garden&Pleasure” www.gardenandpleasure.pl