Ekoturystyka to atrakcyjny sposób spędzania wolnego czasu, przyjazny dla środowiska i lokalnej kultury. Jak być odpowiedzialnym i zrównoważonym turystą?
Autor: Sylwia Sikorska
Wielkimi krokami zbliża się lato, a wraz z nim wakacje. Czas, gdy nawet najbardziej zapracowani biorą kilka dni urlopu i wyrywają się z wiru codziennych zajęć, by zrelaksować się i przewietrzyć umysł. W ucieczce przed miejskim zgiełkiem i betonowym otoczeniem wielu turystów wybierze wypoczynek na łonie natury.
W atmosferze rosnącej świadomości ekologicznej Polaków coraz większą popularność zyskuje ekoturystyka, zwana również turystyką zrównoważoną. Chodzi tu przede wszystkim o podziwianie przyrody oraz lokalnej kultury w sposób odpowiedzialny i z pełnym dla nich poszanowaniem. Jeżeli chcemy podróżować według zasad ekoturystyki, powinniśmy wziąć pod uwagę kilka zasad, już planując wycieczkę.
Noc pod gwiazdami
Nocleg pod namiotem zbliża nas do natury i jest bardziej ekologiczny niż ośrodek wczasowy (chociażby dlatego, że zużywamy tam mniej prądu). Poza tym to najtańsza z możliwych opcji urlopowych. Żeby nie niepokoić zwierząt, najlepiej jest wybierać specjalnie wyznaczone miejsca na biwak. Należy pamiętać, że jeżeli nie mamy dostępu do bieżącej wody lub kanalizacji i wybieramy kąpiel w zbiorniku naturalnym, w żadnym wypadku nie wolno myć się zwykłym szamponem czy mydłem. W sklepach dla podróżników dostępne są specjalne biodegradowalne środki czystości, które nie szkodzą środowisku.
Osoby nieprzepadające za namiotem mogą wybrać mały ośrodek działający w sposób ekologiczny, prowadzony przez lokalnych mieszkańców. Warto sprawdzić, czy wybrane przez nas miejsce posiada certyfikat o proekologicznej działalności. Jednym z takich certyfikatów jest ?Czysta Turystyka? przyznawany przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska ośrodkom noclegowym wykorzystującym oszczędne i przyjazne środowisku rozwiązania eksploatacyjne. Innym przykładem jest wprowadzony niedawno przez Społeczny Instytut Ekologiczny ?Polski Certyfikat Ekoturystyczny?, który wzorowany był na systemach wykorzystywanych m.in. przez Światową Organizację Ekoturystyki (The International Ecotourism Society), której członkiem jest SIE. Znak przyznawany jest ośrodkom, które nie tylko dbają o środowisko, lecz także promują ekoturystykę w myśl jej definicji.
Ekoturystyka to odpowiedzialne podróżowanie po obszarach naturalnych, pozytywnie wpływające na ochronę środowiska oraz rozwój dobrobytu lokalnej ludności (TIES, 1990)
Myśl globalnie, jedz lokalnie
Najlepiej nie brać ze sobą dużej ilości jedzenia kupionego w hipermarkecie, dzięki któremu wyprodukujemy przy okazji tony śmieci. Nie radzimy również korzystać z sieci Fast foodów (żołądkowi też dajmy urlop!). W myśl wspierania lokalnej kultury warto wypatrzeć kilka lokali serwujących tradycyjne potrawy charakterystyczne dla danego regionu. Wśród tradycyjnych Polskich potraw bardzo często można znaleźć opcje wegetariańskie. Dodatkowo wiele gospodarstw ekologicznych stawia na świeże, ekologiczne warzywa i owoce, więc z pewnością każdy znajdzie coś dla siebie. W ten sposób realizujemy jedno z założeń ekoturystyki, czyli poznajemy zwyczaje oraz wspieramy rozwój lokalnej kultury.
Skrzydła, szyny, dwa czy cztery koła?
Ważne jest również, w jaki sposób dotrzemy na miejsce. Popularne i wygodne podróżowanie samochodem czy samolotem jest niestety bardzo nieprzyjazne dla środowiska. Większe samoloty spalają ok. 4 litry paliwa na sekundę, czyli podczas 10-godzinnego lotu zużywają ok. 150 000 litrów, wytwarzając jednocześnie olbrzymie ilości gazów cieplarnianych w krótkim czasie, stwarzając duże zagrożenie dla środowiska.
Warto wybrać podróż pociągiem lub ? jeszcze lepiej ? rowerem. Podróż rowerowa jest okazją na przeżycie niezapomnianych przygód. To również szansa, by bardzo dokładnie poznać polskie skarby kultury i przyrody, jakiej na pewno nie mielibyśmy, przemieszczając się samochodem (o tym, jak przygotować się do podróży rowerowej, pisaliśmy w ?Vege? nr 6/2011). Celem mogą być np. obszary włączone do programu Natura 2000, co pozwoli nam poznać zjawiska przyrodnicze; gatunki oraz siedliska fauny i flory cenne dla całej Europy. W najbliższych latach na terenie Polski objętych siecią Natura 2000 ma być już ok. 1000 obszarów! Na dzień dzisiejszy do programu należą takie skarby jak: Dolina Baryczy czy Kraina Wielkich Jezior Mazurskich.
7 polskich cudów Natury 2000
1. Park Mużakowski (znajdujący się na liście UNESCO) w Dolinie Nysy Łużyckiej
2. Dolina Narwi w Narwiańskim Parku Narodowym
3. Puszcza Białowieska
4. Połonina Wetlińska w Bieszczadach
5. Wyspy Wolin i Uznam
6. Błędne Skały w Górach Stołowych
7. Ruchome wydmy w Dolinie Górnej Łeby
A jeżeli już bardzo zależy nam na dalekiej podróży i decydujemy się na lot samolotem, należy wybrać linie lotnicze, w których można uiścić tzw. opłatę offsetową, przekazywaną na cele ekologiczne, np. ratowanie lasów deszczowych.
Na ekoszlaku
Przybywa coraz więcej ekoprzewodników, którzy potrafią oprowadzić po obszarach przyrodniczych jak po najprawdziwszych żywych muzeach, pokazując okolicę niczym dzieło sztuki. Dodatkowo nauczą nas, jak zachować się na danym terenie, a także opowiedzą o gatunkach zwierząt i roślin tam występujących.
Jeżeli w danej okolicy nie znajdziemy przewodnika, możemy również skorzystać z sieci ekotras wyznaczonych na terenach parków narodowych i krajobrazowych, które opatrzone są tablicami informacyjnymi na temat walorów przyrodniczych odwiedzanego obszaru. Trasy ekologiczne można znaleźć np. w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Są to: Połonina Wetlińska i W dolinie Górnego Sanu. Aż 16 ścieżek edukacyjnych, prawie 700 km ścieżek rowerowych oraz muzea można znaleźć w Dolinie Ordy. 870 km trasy zapewni nam Greenway Naszyjnik Północy przechodzący przez Park Narodowy Bory Tucholskie oraz parki krajobrazowe: drawski, zaborski i wdzydzki. Również w Południoworoztoczańskim Parku Krajobrazowym została wytyczona trasa przyrodniczo-historyczna. Bardzo ciekawym i unikatowym projektem jest Rzeczpospolita Ptasia (RP) zorganizowana przez Towarzystwa Przyjaciół Słońska ?Unitis Viribus?, promująca Słońsk i Park Narodowy Ujście Warty. Te tereny gromadzą setki tysięcy ptaków w okresie wędrówek, co stwarza świetne warunki do ich obserwacji. Każda osoba, która chce należeć do RP, musi zapoznać się z panującym w tam Kodeksem obserwatora ptaków oraz Konstytucją. Następnie wyrabia paszport RP, w którym może zbierać niepowtarzalne pieczątki z odwiedzin terenów w kolejnych latach. Ekoszlaków cały czas przybywa, więc najlepiej przed rozpoczęciem podróży poszukać informacji na temat wyznaczonych na danym obszarze tras.
Zatrzymać czas
Dla większości z nas ważną częścią każdej wycieczki są pamiątki. Potrzeba posiadania czegoś, co z łatwością przeniesie nas do cudownych chwil, które przeżyliśmy podczas podróży, jest naturalna. Pod tym względem również nie należy zapominać o poszanowaniu natury. Tak jak z muzeów nie wynosi się dzieł sztuki na pamiątkę, tak samo nie należy naruszać otoczenia naturalnego, by zabrać coś do domu. Warto zwrócić uwagę, że duża część pamiątek na straganach w popularnych miejscowościach turystycznych to nie lokalne rękodzieło, a tandetne figurki wyprodukowane w Chinach na masową skalę. W żadnym wypadku nie powinniśmy kupować pamiątek zrobionych ze zwierząt czy zagrożonych gatunków roślin. Najlepszym przyjacielem ekoturysty jest aparat fotograficzny, dzięki któremu możemy zabrać ulubione wspomnienia do domu, pozostawiając odwiedzane miejsce w takim samym stanie, w jakim je zastaliśmy.
Nie tylko spacer
Nikogo nie powinien zmylić pogląd, że ekoturystyka to jedynie spacery. Przyrodę można poznawać na różne sposoby, należy jedynie pamiętać, by nie miały one negatywnego wpływu na środowisko. Wybierać możemy spośród: wspinaczki skałkowej, nurkowania, trekkingu, jazdy na rowerze, spływu kajakowego i wielu, wielu innych. W rejonie Biebrzy i Narwi możemy nie tylko wybrać się na spływ kajakiem czy kilkudniową wyprawę na tratwie z chatą, lecz także podziwiać uroki przyrody, lecąc balonem! Natomiast położona przy granicy z Litwą ziemia sejneńska ma 10 km szlak nordic walking oraz ponad 100 km ścieżek rowerowych, na trasach których zobaczyć możemy jezioro Boksze i rezerwat Bobruczek oraz podziwiać uroki Wigierskiego Parku Narodowego.
Jakąkolwiek formę zwiedzania byśmy wybrali, zawsze należy pamiętać, by nie schodzić z tras (co mogłoby zestresować zwierzęta i zachwiać rozwojem gatunku); i oczywiście nie hałasować i nie śmiecić.
Cudze chwalicie, swego nie znacie
Ekoturystyka nie ogranicza się jedynie do podziwiania przyrody. Warto również wspierać lokalną kulturę i nie stronić od zwiedzania muzeów i skansenów. Warto poczytać o okolicy, do jakiej się wybieramy ? w Polsce mamy wiele pięknych zabytków i miejsc, które warto odwiedzić, aby lepiej poznać naszą kulturę i sztukę. Jednym z nich jest Pałac w Kozłówce, który w dobrym stanie przetrwał I i II wojnę światową. Zwiedzać można cały kompleks składający się z pałacu, kaplicy, powozowni i parku. Dodatkowo obecnie mieści się tam Muzeum Zamoyskich. Obiekt zajął pierwsze miejsce w plebiscycie 7 nowych cudów Polski magazynu ?National Geographic Traveler?.
Historie lokalnych kultur możemy poznawać, zwiedzając muzea na powietrzu (zwane skansenami). Do najstarszych w Polsce należy Kaszubski Park Etnograficzny, który powstał w 1906 roku. W tym wyjątkowym miejscu nie można się nudzić! Zobaczymy tam nie tylko zabytkowe zabudowania, lecz także poznamy kulturę Kaszub i Kociewia. Niepowtarzalną przygodę przeżyjemy również, zwiedzając Podziemną Trasę Turystyczną Kopalnia Złota w Złotym Stoku, o długości 1,5 km, gdzie zwiedzimy m.in. Sztolnię Gertuda i Sztolnię Czarną Górną. Wycieczka jest bardzo ciekawa i zróżnicowana, zobaczymy tam nie tylko skarbiec, lecz także 8-metrowy jedyny w Polsce podziemny wodospad.
Jeżeli nie jesteśmy zbyt dobrzy w planowaniu lub w wirze ciężkiej pracy zwyczajnie nie mamy czasu ani siły sami planować sobie wyjazdu, możemy skorzystać z oferty ekologicznych organizatorów wycieczek. Choć jest ich jeszcze niewielu, to konkurując ze zwykłymi organizatorami, mają dobrze rozwiniętą, konkurencyjną ofertę. Znajdą nam odpowiednie zakwaterowanie czy zaproponują jedno- lub kilkudniowe wycieczki w najciekawsze miejsca w okolicy, a wszystko z poszanowaniem dla przyrody. Dodatkowo takie firmy organizują warsztaty edukacji ekologicznej dla dzieci i młodzieży.
Mając już wszystkie potrzebne informacje, nie pozostaje nam już nic innego, jak tylko wziąć urlop i wyruszyć na spotkanie z naturą.
Kim jest polski ekoturysta?
Badania ?Turyści a Natura 2000? przeprowadzone przez CBOS na zlecenie i według koncepcji Instytutu na rzecz Ekorozwoju przeprowadzone na próbie 500 osób wśród turystów spędzających urlop na terenach objętych siecią Natura 2000 określiły profil Polskiego ekoturysty. Jest to wykształcona kobieta po 50. roku życia, która nie tylko lubi podróżować w sposób ekologiczny, lecz także na co dzień dba o środowisko. Wnioski z tego opisu można wyciągnąć bardzo prosto ? potrzebna jest edukacja proekologiczna wśród dzieci i młodzieży, aby przyszłe pokolenia doceniały zasoby naszej kultury i przyrody i okazywały jej należny szacunek.
Gdzie szukać informacji?
Najbardziej rozbudowanym w tej chwili źródłem informacji o ekoturystyce jest internet. Możemy tam znaleźć informacje o ekotrasach, ekologicznych gospodarstwach oferujących noclegi, firmach organizujących wycieczki z ekoprzewodnikiem oraz oczywiście o obszarach objętych programem Natura 2000.
Jednym z portali ułatwiających podróżowanie jest www.natura2000.org.pl. Daje nam możliwość wyszukania, które obszary objęte programem Natura 2000 znajdują się na danym terenie. Dodatkowo podane są tu szczegółowe informacje, które pomogą nam świadomie zwiedzać obszar. Poznamy tam m. in.:
- Opis przyrodniczy ? jak kształtuje się dany obszar
- Opis turystyczny ? jakie miejsca powinniśmy odwiedzić (muzea, miejsca związane z kulturą)
- jakie są zagrożenia dla tego obszaru
- jakie występują tam ważne gatunki roślin czy zwierząt
- gdzie szukać więcej informacji na temat danego obszaru
Polecamy też stronę całkowicie poświęconą muzeom na powietrzu oraz stronę zawierającą opisy polskich i międzynarodowych ekoszlaków.