Szczury

Szczur to idealny domowy towarzysz – inteligentny, towarzyski i czysty. Najwyższy czas, aby przestał cieszyć się złą sławą.

tekst: Dorota Orzeszek
Miłośnicy szczurów uważają je za mniejsze odpowiedniki psów. Szczur może tak jak one nauczyć się reagować na swoje imię, przychodzić do opiekuna na zawołanie, a nawet wykonywać komendy. Myje się nie rzadziej niż kot. Wciąż jest jednak niedoceniany, a nawet demonizowany.

Szczurza historia
Dzikimi przodkami współczesnych szczurów hodowlanych były szczury wędrowne oraz śniade, które do dziś możemy spotkać na wolności. Choć badania na nich przeprowadzano już w XIX w., pierwsza linia szczurów laboratoryjnych – Wistar (albinosy o białej sierści i czerwonych oczach) – została wyhodowana dopiero na początku XX w. Istnieją też inne linie, np. Buffalo, Lewis czy Long Evans. Każda z nich ma nieco inną specyfikę i jest chętniej wykorzystywana w określonych celach (np. uważa się, że szczury Long Evans lepiej od innych sprawdzają się w przypadku badań behawioralnych).
Szczury rasowe są natomiast dość nowym „wynalazkiem”. Choć już w 1912 roku brytyjski związek hodowców myszy rasowych (National Mouse Club) zajął się kwestią szczurów i nawet zmienił nazwę na National Mouse and Rat Club, to później wycofał się z tej inicjatywy. Dopiero w latach 70. XX w. zaczęły powstawać na szerszą skalę krajowe stowarzyszenia hodowców szczurów rasowych. W Polsce działa istniejące od 2007 roku Stowarzyszenie Hodowców Szczurów Rodowodowych.

Każdy jest inny
Odmiany szczurów wyróżnia się ze względu na trzy cechy: rodzaj sierści, umaszczenie oraz kształt uszu. I tak ze względu na typ sierści wyróżniamy m.in. typ standard, rex (o kręconej sierści i wąsach) i double rex (podobne do rex, ale o jeszcze bardziej kręconej sierści zebranej z kępki), velveteen (ma dłuższą, falującą sierść) oraz bezwłose fuzzy. Uszy pojawiają się w dwóch wariantach: standard albo dumbo. Standardowe są średniej wielkości i znajdują się w górnej części głowy, podczas gdy szczurki dumbo mają uszy większe i osadzone nisko, po bokach, a przy tym też nieco bardziej spłaszczoną czaszkę.
Typów umaszczeń jest co niemiara. W laboratoriach najczęściej występują białowłose i czerwonookie albinosy oraz tzw. kapturki, czyli białe szczury o ciemnej głowie, karku i/lub plecach. Z kolei brązowo-czarne ubarwienie agouti jest najbliższe wyglądowi dzikich szczurów. Szczury hodowlane mogą też mieć jednolity kolor (czarny, brązowy, kremowy, rudy czy „niebieski”, czyli szary) lub łączyć kilka kolorów (umaszczenia kapturkowe, husky). Czasem miewają też charakterystyczne znaki, np. gwiazdkę na czole, białe skarpetki na stopach lub krawaty na piersi czy brzuchu.

Pożywienie
Szczury, tak jak ludzie, są wszystkożerne, jednak podstawę ich diety powinny stanowić pokarmy roślinne, głównie zboża, nasiona, zioła, warzywa, owoce i orzechy. Hodowlanym najczęściej podaje się zarówno suchą karmę, jak i codzienną porcję mokrego jedzenia, czyli świeżych warzyw i owoców. Sucha karma może być stale dostępna w klatce lub – jeśli zwierzak jest zbyt żarłoczny i przez to tyje – porcjowana (po kilkanaście gramów dziennie na każdego szczura). Owoce i warzywa najlepiej podawać raz na dzień i pamiętać o tym, by usunąć z klatki niedojedzone resztki, zanim się zepsują.
Karmę podstawową powinna stanowić mieszanka nasion i zbóż, koniecznie o urozmaiconym składzie, bez kolorowych dropsów i ulepszaczy. Tych warunków nie spełniają niestety tanie, łatwo dostępne w sklepach zoologicznych karmy dla gryzoni. Wielu opiekunów z powodzeniem przygotowuje własne mieszanki.
Okazjonalnie można podawać szczurom niewielkie ilości jajka lub dobrej jakości mięsa, ale trzeba przy tym pamiętać, że większość karm podstawowych ma w składzie kilkanaście procent białka, co zdecydowanie wystarcza dorosłemu szczurowi, więc podawanie dodatkowych bogatych w białko pokarmów może doprowadzić do jego nadmiaru (objawiającego się m.in. drapaniem się zwierzęcia i powstającymi na jego skutek licznymi strupkami na ciele).

Instynkt stadny
Szczury są zwierzętami silnie stadnymi, a stado to przynajmniej dwa, trzy osobniki. Oznacza to, że samotnie trzymany szczur, niezależnie od tego, ile czasu poświęca mu opiekun, nie będzie miał zapewnionego dobrostanu psychicznego. Kluczowe jest zapewnienie mu towarzystwa przynajmniej jednego, a najlepiej kilku innych szczurów.
Inną kwestią jest dobór towarzystwa. Najczęściej łączy się te zwierzęta w stada jednopłciowe. Oczywiście niekastrowane/niesterylizowane osobniki różnych płci nie mogą przebywać razem, ponieważ wkrótce liczba szczurów urośnie wykładniczo. Możliwe jest jednak trzymanie kastrowanych osobników z niekastrowanymi płci odmiennej.

Gdy jest już stado, szczurki ustalają w nim hierarchię. Czasami dzieje się to w sposób pokojowy, a czasem cały proces przebiega dość brutalnie. Szczury będą się wzajemnie iskać (może być to zarówno oznaka sympatii, jak i dominacji), ale mogą też ganiać się po klatce, wzajemnie zaczepiać, siłować (stając przy tym na tylnych łapkach i opierając się o siebie przednimi), a nawet gryźć. Wszystkie te zachowania mogą występować podczas dołączania nowego szczura do stada lub łączenia ze sobą różnych stad.

Łączenie przeprowadza się najczęściej w trzech etapach. Najpierw „przedstawia się sobie” zwierzęta na neutralnym, ograniczonym terenie (wanna wyłożona kocem nienoszącym zapachu żadnego z łączonych osobników, stół, kojec, duże pudło itp.). Gdy zwierzęta zaakceptują swoją obecność, przenosi się je do małej klatki lub transportera, w którym muszą przebywać blisko siebie i przesiąknąć nawzajem swoimi zapachami. Na tym etapie mogą zdarzyć się między zwierzętami spięcia i kłótnie, ale o ile nikt poważnie nie ucierpi, to opiekun nie powinien interweniować. Gdy szczury tolerują się już w ciasnej przestrzeni, przenosi się je do dokładnie wymytej z wszelkich szczurzych zapachów klatki docelowej.

Delikatne zdrowie
Wbrew opinii o szczurach jako niezniszczalnych, roznoszących śmiertelne choroby szkodnikach, szczurki hodowlane są dość delikatne i chorowite. Wynika to z ograniczonej różnorodności genetycznej w populacji szczurów hodowlanych oraz stosowania przez pseudohodowców chowu wsobnego. Często występują infekcje, ropnie i nowotwory.
Wiele szczurzych przypadłości można leczyć farmakologicznie, do innych stosuje się z powodzeniem procedury chirurgiczne. Niestety, tak jak u ludzi, nie każdą chorobę udaje się wyleczyć. Należy też pamiętać, że z chorym szczurkiem musimy udać się do weterynarza specjalizującego się w leczeniu gryzoni (małych ssaków), gdyż ten „ogólny” najprawdopodobniej nie będzie w stanie pomóc naszemu pupilowi. W dużych miastach zwykle jest przynajmniej jedna lecznica o takiej specjalizacji, ale w mniejszych miejscowościach może to być problem.
Szczury żyją zwykle dwa, trzy lata. W wieku sześciu tygodni osiągają dojrzałość płciową, gdy mają pół roku, są dojrzałe społecznie. Rok u szczura odpowiada trzydziestu latom ludzkim.

Klatka i wybieg
Choć szczurki same są nieduże, potrzebują sporej przestrzeni. Minimalne wymiary dla dwóch osobników to 40x70x60 cm. To już całkiem spora klatka, a jest to tylko absolutne minimum! Dla trzech czy więcej zwierząt potrzeba jeszcze większej przestrzeni. Równie ważne są odległości między prętami. Mniejszy szczur bez problemu przeciśnie się przez pręty klatki „królikówki” rozstawione w odległości około 2,5 cm.

Bardzo istotne jest odpowiednie wyposażenie. Półki, domki, rury, koszyczki, hamaki i przeróżne „mebelki” z tkaniny są niezbędne dla stworzenia szczurkom odpowiednio urozmaiconej przestrzeni i są przez nie chętnie wykorzystywane.

W żadnym razie nie wyprowadza się ich na spacery poza domem. Każde takie wyjście jest dla zwierzaka poważnym zagrożeniem. Szczury hodowlane mają na tyle słabą odporność, że kontakt z drobnoustrojami znajdującymi się poza ich domem może okazać się bardzo niebezpieczny. Są też wrażliwe na przeciągi i nadmiar światła słonecznego. Szczur podczas spaceru może się przeziębić, a przesadne nasłonecznienie może doprowadzić nawet do uszkodzenia wzroku!
Nie znaczy to, że nie potrzebują ruchu. Wręcz przeciwnie, powinny mieć codziennie możliwość wybiegania się po pokoju lub części mieszkania, do której zdecydujemy się dać im dostęp. Za rozsądne minimum można przyjąć jeden godzinny wybieg dziennie, ale im więcej, tym lepiej. Niektórzy właściciele w ogóle nie zamykają klatki i zwierzęta mają wybieg, kiedy tego zapragną. Wtedy jednak konieczne jest dobre zabezpieczenie pomieszczeń, do których gryzonie mają dostęp, bo podczas takich wielogodzinnych spacerów z pewnością nie będziemy mieć ich cały czas na oku.

Szczury i dzieci
Niewielkie rozmiary wcale nie czynią ze szczurów odpowiednich zwierząt dla dzieci. Wystraszony szczurek nie zawaha się ugryźć tarmoszącego go człowieka, a rany po jego siekaczach są głębokie i bardzo bolesne. A wystraszyć nieoswojonego jeszcze zwierzaka wcale nie jest trudno. Wystarczy głośny dźwięk (krzyk, trzaśnięcie drzwiami) czy zbyt natarczywe próby wzięcia go na ręce.
Dziecku trudno będzie poradzić sobie z samodzielnym sprzątaniem dużej i nieporęcznej klatki gryzoni, a przecież może zajść też konieczność wożenia pupila do weterynarza czy podawania mu dokładnie odmierzonych porcji leków.

Zakup czy adopcja?
Szukając szczurka, wiele osób w pierwszym odruchu udaje się do pobliskiego sklepu zoologicznego. Niestety, jest to jedno z najgorszych źródeł pozyskiwania zwierząt i lepiej go unikać.
Sklepy najczęściej kupują zwierzęta w hurtowniach, z których przyjeżdżają one stłoczone w ciasnych pudełkach. Nie wszystkie zakupione zwierzęta w ogóle przeżywają tę podróż. Hurtownie z kolei nie współpracują z zarejestrowanymi hodowlami dbającymi o różnorodność genetyczną „produkowanych” szczurów (rasowy kosztuje co najmniej kilkadziesiąt złotych, a sklepy zoologiczny sprzedają zwierzęta po kilkanaście złotych), więc te dostarczane przez nie są „niskiej jakości”, np. z chowu wsobnego (czyli krzyżowania ze sobą blisko spokrewnionych osobników), co zwiększa szanse występowania wad genetycznych.
Ponadto gryzonie trzymane na wystawach sklepów zoologicznych, nawet przy najlepszych intencjach personelu, skazane są na ciasnotę, niskiej jakości karmę i ściółkę oraz brak opieki weterynaryjnej, wybiegów i zabawek. Szczury kupione w sklepie zoologicznym mają zwykle pasożyty zewnętrzne i/lub wewnętrzne, podrażnione drogi oddechowe (na skutek nieleczonych infekcji lub przebywania wśród pylących trocin używanych w sklepie jako wyściółkę), są strachliwe lub osowiałe. Nierzadko samce i samice trzymane są razem, co daje duże szanse na zakup samiczki „z niespodzianką” – po kilku tygodniach urodzi się od kilku do kilkunastu młodych…
Najlepszym sposobem zdobycia szczurka jest adopcja, gdyż nie przyczyniamy się wtedy do wzrostu popytu na zwierzęta i nie zachęcamy pseudohodowli do rozwijania swojej działalności. Jeśli jednak z jakichś powodów nie akceptujemy adopcji lub zależy nam na konkretnym umaszczeniu szczura, to można kupić zwierzę w jednej z renomowanych, zarejestrowanych w Polsce hodowli szczurów rasowych. Warto jednak wiedzieć, że wielu pseudohodowców reklamuje się jako „zarejestrowane hodowle” mimo braku jakichkolwiek dokumentów. Niska cena zwierzęcia czy krzykliwe ogłoszenia na portalach aukcyjnych czy ogłoszeniowych powinny wzbudzić naszą czujność i skłonić do poproszenia hodowcy o przedstawienie dokumentów potwierdzających zrzeszenie w stowarzyszeniu.

Ciekawostki

• Szczurze siekacze rosną przez całe życie. Jeśli zwierzę nie ma dostępu do twardego pokarmu, to nie zdoła dostatecznie szybko ich ścierać i konieczne będzie przycinanie zębów.
• Podczas choroby lub w wyniku stresu szczury wydzielają z gruczołów przy oczach i nosie porfirynę, substancję przypominającą z wyglądu krew.
• Szczury-albinosy mają zwykle słaby wzrok i często rytmicznie poruszają głową na boki, próbując złapać ostrość.
• Ciąża u szczurzycy trwa 21–23 dni.
• Młode szczury rodzą się bez sierści, z zamkniętymi oczami i uszami.
• Młode szczury powinny zostać rozdzielone według płci w czwartym, piątym tygodniu życia.
• Szczury słyszą ultradźwięki do 80–90 kHz (górna granica zakresu ludzkiego słuchu to zaledwie 20 kHz).
• Szczurzy ogon pełni w jego życiu dwie ważne funkcje: służy do utrzymania równowagi oraz wspomaga termoregulację. Wbrew obiegowej opinii nie jest łysy – pokrywa go drobna szczecinka.
• Szczurów nie wolno podnosić za ogon!
• Rzetelną wiedzę o szczurach można czerpać z dostępnych w internecie materiałów przygotowanych przez pasjonatów zrzeszonych na forach Szczury.org i Alloszczur czy grupach: Szczury i Szczurdolnięci na Facebooku.

Tekst ukazał się w numerze “Vege” 5/2016.