Na pewno nieraz podczas zakupów zastanawialiście się, jak to możliwe, że produkty pochodzące z odległych krajów na półkach naszych sklepów dostępne są w bardzo niskich cenach. Ich prawdziwy koszt jest jednak wysoki, choć nie widać tego na pierwszy rzut oka
Autor: Natalia Kołodziejska
W dobie globalizacji powinniśmy zdawać sobie sprawę, że to, jakie produkty kupujemy na co dzień, ma olbrzymi wpływ na życie innych ludzi ? nie tylko w skali regionu czy kraju, ale również całego świata. Zwyczaje konsumenckie w bogatych krajach są bezpośrednio związane z sytuacją przede wszystkim w krajach tzw. Globalnego Południa. Kształtowana jest ona m.in. przez rosnący popyt na towary takie jak kawa, herbata, kakao czy banany. Ponieważ poprzez świadomą konsumpcję możemy poprawić warunki życia osób pracujących przy powstawaniu tych produktów, warto zainteresować się ideą Sprawiedliwego Handlu i wspierać ją.
Skąd się bierze cena
Fair Trade to zorganizowany ruch, który za cel stawia sobie zrównoważony rozwój krajów Trzeciego Świata i wspieranie ich mieszkańców w taki sposób, aby mogli oni godnie żyć i samodzielnie zarabiać na swoje utrzymanie. Na światowym rynku podział zysków pomiędzy producentów, pośredników i sprzedawców jest nierównomierny i niesprawiedliwy.
Rynek niektórych produktów, na przykład bananów, jest kontrolowany przez zaledwie kilka wielkich korporacji (w tym przypadku: Chiquita, Dole, Del Monte i Fyffes), które narzucają dostawcom (a tym samym producentom) zaniżone ceny. Ponadto rolnicy z Południa często nie wiedzą, ile tak naprawdę mogliby zarobić na swoich uprawach. Z powodu odległości i problemów z transportem są zmuszeni sprzedawać produkty po takich cenach, jakie narzuca lokalny pośrednik przyjeżdżający do nich. Kolejni pośrednicy nakładają swoje marże, co zwiększa cenę produktu. By sprostać konkurencji, musi ona jednak pozostać odpowiednio niska. Dlatego najmniejszy udział w zysku ma zazwyczaj pierwsze ogniwo ? producent. W przypadku dużych plantacji sytuacja jest równie zła, jak w przypadku indywidualnych rolników. Właściciele plantacji chcą sprzedawać jak najtaniej, bo konkurencja jest olbrzymia. Oszczędza się więc na pracownikach. Głodowe pensje, bezpłatne nadgodziny, brak opieki medycznej, złe warunki pracy, narażanie na kontakt ze szkodliwymi substancjami to dla nich smutna codzienność. Zarabiają średnio 0,5 dol. dziennie, a ich udział w zysku przy sprzedaży na przykład kawy to zaledwie 1,5 proc. Oznacza to, że gdy kupujemy ćwierćkilogramową paczkę konwencjonalnej kawy za 10 zł, to do producenta trafia kwota zaledwie 15 gr. Pracownicy nie są w stanie utrzymać za takie wynagrodzenie siebie i swoich rodzin, żyją więc w skrajnej nędzy. Ich dzieci mają znikome szanse na wyrwanie się z tej sytuacji i najczęściej także pracują w rolnictwie od najmłodszych lat. W szczególnie trudnej sytuacji są kobiety, które zazwyczaj otrzymują najbardziej zaniżone stawki, a nierzadko są molestowane seksualnie przez przełożonych.
Kupując wspierasz
Korzenie ruchu sięgają lat sześćdziesiątych XX wieku. Głoszono wtedy hasło ?Trade not aid?, które zachęcało do (przynajmniej częściowego) zastąpienia konwencjonalnej pomocy humanitarnej rozwijaniem handlu z biedniejszymi krajami (głównie Ameryka Łacińska i Afryka). Początkowo w sprawę zaangażowane były organizacje kościelne z Holandii i Wielkiej Brytanii, zajmujące się dystrybucją rękodzieła. Na Zachodzie stopniowo zaczęły powstawać organizacje i sklepy, nazywane Sklepami Trzeciego Świata, które tworzyły struktury niezbędne do importu i dystrybuowania towarów.
W latach 80. kryzys na rynku kawy, który doprowadził wielu plantatorów do bankructwa, skłonił organizacje do współpracy z drobnymi rolnikami zajmującymi się jej uprawą. Kawa była jednak tylko początkiem ? później Sprawiedliwy Handel wkroczył na rynek innych popularnych produktów spożywczych, takich jak herbata, kakao, banany czy ryż. Do dziś odgrywają one wiodącą rolę w ruchu, ponieważ to właśnie na nich opiera się gospodarka większości krajów rozwijających się.
Ponieważ popyt na ?sprawiedliwe? towary wciąż rósł, pojawiła się potrzeba ich czytelnego oznakowania. Zadanie to wzięła na siebie Fairtrade Labelling Organizations International (FLO International). Decyduje ona o tym, czy dany producent spełnia kryteria i może używać znaku Sprawiedliwego Handlu na swoich produktach. Jednolity i wiarygodny certyfikat sprzyja popularyzowaniu i dystrybuowaniu towarów na szeroką skalę.
W naszym kraju idea Fair Trade pojawiła się w 2003 roku, wraz z założeniem Polskiego Stowarzyszenia Sprawiedliwego Handlu. Od początku zajmowało się ono działalnością edukacyjną i informacyjną, a także sprzedażą produktów. Obecnie zaopatruje ponad 100 sklepów, zarówno stacjonarnych, jak i internetowych. W lutym 2011 roku uzyskało (jako pierwsza i jak na razie jedyna organizacja w Polsce) pełne członkostwo w World Fair Trade Organisation (WFTO). W 2009 roku powstała natomiast Koalicja Sprawiedliwego Handlu, zrzeszająca organizacje pozarządowe i firmy, które promują Fair Trade na terenie całej Polski.
Uczciwie i mądrze
Fair Trade kieruje się zasadami zdefiniowanymi przez World Fair Trade Organisation (WFTO) . Według tych reguł Sprawiedliwy Handel nie ma być działalnością charytatywną, a tworzeniem zdrowych stosunków gospodarczych między bogatymi i biednymi krajami (a dokładniej pracującymi na ich terenach producentami). Handel ma być przejrzysty i uczciwy, dąży się do tego, by zwiększać samodzielność wytwórców. Za towary dostają sprawiedliwą cenę (sprawiedliwa, czyli ustalona przez obie strony, pozwalającą pokryć koszty produkcji i utrzymania, z terminową płatnością). Nacisk kładzie się na równość płci, odpowiednie i bezpieczne warunki pracy i ochronę środowiska. Praca dzieci, jeżeli w ogóle biorą one udział w wytwarzaniu produktów, nie może wpływać negatywnie na ich rozwój i edukację. Część pieniędzy ze sprzedaży produktów jest przeznaczana na rozwój społeczności lokalnej, na przykład budowę nowej studni czy szkoły. Tymi zasadami kierują się na co dzień wszystkie organizacje Sprawiedliwego Handlu działające w ponad 70 krajach świata.
Jak mogę pomóc?
Wystarczy, że zaczniesz po prostu kupować produkty Sprawiedliwego Handlu. To prawda, ich ceny zwykle są wyższe niż produktów konwencjonalnych, jednak warto. Nie tylko dlatego, że zrobisz coś dobrego dla innych ludzi. Certyfikowane produkty zawsze mają zagwarantowaną wysoką jakość. W ostatnich latach stają się one w Polsce coraz łatwiej dostępne. Można je już kupić m.in. w delikatesach Bomi (które nazywa siebie siecią życzliwą Sprawiedliwemu Handlowi), sieciach Kuchnie Świata, Tesco, E.Leclerc, Marks and Spencer i wielu lokalnych sklepach z żywnością ekologiczną. Także w internecie. Przybywa kawiarni i restauracji, w których podawana jest kawa, herbata i/lub inne produkty Sprawiedliwego Handlu. W Warszawie są to na przykład Ethno Cafe Bílý Koníček, Biosfeera czy Kępa Cafe; w Poznaniu Ekowiarnia, we Wrocławiu Falanster. Poszukaj takich miejsc w swoim mieście i wspieraj je! Jeśli twoja ulubiona knajpa nie ma w ofercie ?sprawiedliwej? kawy czy herbaty, zapytaj, czy zamierza je wprowadzić.
Poza tym, produkty Fair Trade są świetnym pomysłem na prezent, więc kupując je z różnych okazji swoim znajomym czy rodzinie, także możesz popularyzować ideę. Według ostatnich sondaży ośrodka badawczego GlobeScan rozpoznawalność znaku Fairtrade dochodzi już do 25 proc. i wzrosła ponad dwukrotnie od 2009 roku. Dzięki tobie może być jeszcze wyższa.
Sprawiedliwy Handel wg. sieci FINE
Sprawiedliwy Handel to partnerstwo w handlu oparte na dialogu, przejrzystości i szacunku, które dąży do większej równości w handlu międzynarodowym. Przyczynia się do zrównoważonego rozwoju, oferując lepsze warunki handlowe i broniąc praw marginalizowanych producentów i pracowników Globalnego Południa. Organizacje Sprawiedliwego Handlu, przy wsparciu konsumentów, są aktywnie zaangażowane we wspieranie producentów, podnoszenie świadomości w społeczeństwie i prowadzenie kampanii na rzecz zmian w regułach i praktykach na konwencjonalnym rynku międzynarodowym. Produkcja i sprzedaż towarów Sprawiedliwego Handlu odbywa się zgodnie z tymi zasadami. Tam, gdzie to możliwe, są one weryfikowane przez niezależne i godne zaufania systemy.
Przydatne linki
www.sprawiedliwyhandel.pl – Polskie Stowarzyszenie Sprawiedliwego Handlu ?Trzeci Świat i My?
www.fairtrade.org.pl – Koalicja Sprawiedliwego Handlu
www.fairtrade.net.pl ? Sprawiedliwy Handel w praktyce
Artykuł pochodzi z Vege nr 11/2011