Przenikanie się sztuki, literatury i etycznego namysłu nad prawami zwierząt jest zjawiskiem coraz częstszym. 14 grudnia zapraszamy do Nowego Teatru w Warszawie na wykład “Odczłowieczenie” dotykający m.in. problemu gatunkowizmu. O wykładzie i towarzyszącym mu projekcie rozmawiamy z autorem, Michałem Bilewiczem.
Rozmawiała: Urszula Rzeszutek
Skąd pomysł, by poruszyć temat gatunkowizmu?
Temat stosunku człowieka do zwierząt czy kwestii (wątpliwej) ludzkiej unikalności coraz częściej pojawia się nie tylko w refleksji naukowców, etyków i filozofów, ale również we współczesnej sztuce. Czasem pojawia się on gdzieś na pograniczach – jak na przykład wtedy gdy pisarz, noblista, John M. Coetzee, posługując się formą czysto literacką, przedstawia nam ustami swojej bohaterki Elizabeth Costello wykład na temat praw zwierząt. Tego typu przenikanie się sztuki, literatury i etycznego namysłu nad prawami zwierząt jest w sumie coraz częstsze.
“Odczłowieczenie” jest elementem projektu “Człowiek – grupa – system: Radykalna psychologia społeczna w zderzeniu z tekstami kultury”, który obejmuje cały cykl wykładów. Czy również w ich trakcie poruszany jest problem postrzegania zwierząt przez człowieka?
Cykl jest zorganizowany przez Nowy Teatr w Warszawie, który również w swoich sztukach podejmuje wątki zaczerpnięte z Coetzee’go – w spektaklu “Koniec” pojawia się z resztą Elizabeth Costello. Z tego co wiem, inne wykłady poruszają też problemy przemocy seksualnej, dyskryminacji ze względu na płeć czy pochodzenie etniczne. To wszystko w moich oczach – jako psychologa – łączy się w jedną całość.
W jakich wykładach/wydarzeniach będzie jeszcze można wziąć udział w ramach projektu?
Seria wykładów, które prowadzimy wspólnie z Jarosławem Klebaniukiem w ramach projektu Nowego Teatru, to próba powiązania psychologii społecznej z tekstami kultury. Dotąd wykłady dotyczyły autorytaryzmu, seksizmu, a w kolejnych chcemy omawiać dehumanizację, problemy winy i pojednania, czy obsesji niewinności. To wszystko tematyka coraz częściej pojawiająca się w teatrze czy sztukach performatywnych.
Myśl przewodnia projektu brzmi “Dehumanizacja jako psychologiczne uzasadnienie przemocy rasowej, kolonialnej, klasowej i gatunkowej.” Czy gatunkowizm ma więc podobne podłoże psychologiczne jak dyskryminacja rasowa, czy klasowa?
Tak, i zamierzam ten problem rozwinąć szerzej w czasie wykładu. Wiele badań, w tym i nasze eksperymenty i analizy, pokazują pokrewieństwo mechanizmów odcinania się od cierpień innych – czy to ludzi, czy zwierząt. Odcinając się od cierpień, dehumanizując, możemy łatwiej wyzyskiwać mieszkańców krajów Trzeciego Świata (kupując za grosze herbatę, ubrania czy elektronikę), możemy łatwiej podbijać, okupować i kolonizować, ale też możemy czuć się lepiej jedząc mięso pochodzące z okrutnego uboju i przemysłowej hodowli.
Niedawno zakończyłeś badania nad postrzeganiem pozycji człowieka w świecie przez wegetarian i osoby spożywające mięso. Czy mógłbyś w skrócie opowiedzieć nam o ich wynikach?
Badania dotyczyły zdecydowanie bardziej osób spożywających mięso. Wegetarianie byli tu tylko grupą kontrolną, punktem odniesienia. W tych badaniach chcieliśmy sprawdzić, czy jedzenie zwierząt nie wpływa aby na nasz sposób postrzegania zwierząt. W największym uproszczeniu – cała ta paplanina, że człowiek jest wyjątkowy a zwierzęta nie mogą przeżywać wyższych uczuć, pozbawione są inteligencji, osobowości czy niezdolne do altruizmu i empatii, wszystko to jest po prostu uzasadnieniem jedzenia mięsa przez mięsożerców. Bo przecież jak mieli by konsumować myślące, inteligentne i empatyczne istoty? To zresztą ma dalej idące konsekwencje, bo w ten sam dokładnie sposób traktujemy często ofiary wojen. Skoro ich zamordowaliśmy, to przecież nie mogą być w pełni ludźmi, nieprawdaż? W trakcie wykładu zamierzam zdemaskować kilka z tych strategii. A potem spróbujemy przekroczyć naszą własną dehumanizację i – dzięki wspaniałym filmom Artura Żmijewskiego – odkryć na nowo człowieczeństwo ludzi, których codziennie dehumanizujemy: sprzątaczy ulic, kasjerki w sklepie.
Zatem zapraszam wszystkich do ponownego uczłowieczania świata!
Wykład “Odczłowieczenie” odbędzie się 14 grudnia, w środę, w Nowym Teatrze przy ul. Nowy Świat. 63, o godz. 19.00. Wstęp wolny.
Dr Michał Bilewicz ? psycholog społeczny, publicysta. Członek zespołu “Krytyki Politycznej”. Koordynator Centrum Badań nad Uprzedzeniami Uniwersytetu Warszawskiego oraz wykładowca na Wydziale Psychologii UW. W latach 2005-2006 stypendysta Fulbrighta w New School for Social Research w Nowym Jorku. Współautor badania “The humanity of what we eat. Conceptions of human uniqueness among vegetarians and omnivores” opublikowanego w European Journal of Social Psychology.